بررسی فرصتهای لندتکها برای اکوسیستم مالی ایران در افق چشمانداز 1401 / لزوم همراهی و همگامی رگولاتور با لندتکها
مرضیه امیری / سال 1400 برای لندتکها در ایران سال پرتکاپویی بود، هرچند در مقیاسی کوچک و توانستند جایی برای خود در اقتصاد و عرصه تسهیلات باز کنند. اما لندتکها همچنان با چالشهای جدی مواجهاند که از جمله آن عدم شناخت کافی رگولاتور از این صنعت است. راه پرداخت در همین راستا با تأکید بر نقش لندتکها یک نشست تخصصی برگزار کرد و در این نشست مهمانان هر کدام از زاویه دید خود درباره نقش لندتکها، جایگاه فعلی لندتک، چالشها و موانع آن و در نهایت چشمانداز کسبوکارهای فعال در این حوزه پرداختند.
در این نشست امیر حق رنجبر، مدیرعامل لندو که به صورت مجازی در این نشست حضور داشت در خصوص دو چالش عمده لندتک، بحث رگولاتوری و تأمین مالی صحبت کرد. محمدصادق آزادانی، همبنیانگذار اعتبارینو و مسئول کارگروه لندتک کمیسیون فینتک سازمان نصر تهران درباره مأموریت این کارگروه و چشماندازهای آن و همچنین نقشهراه توسعه لندتکها در ایران توضیح داد و روحالله پرنیان، همبنیانگذار والتا نیز به چالشهای تأمین مالی پرداخت. علیرضا سفیدپور، مدیرکل کسبوکار اعتبارات دیجیپی با نقبی به تجربه جهانی به لزوم آموزشدهی در این حوزه و مسئولیت خود استارتاپها اشاره کرد. علیرضا صدیقی، معاون منابع و برنامهریزی گروه بلوط، مهمان دیگر این نشست نیز با بررسی رویکرد فعلی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی چشمانداز کلی آینده لندتک در ایران را ترسیم کرد.فقدان شناخت لندتکها در ایرانامیر حق رنجبر، مدیرعامل لندو در آغاز این نشست به مرور تجربه لندتک در سال 1400 پرداخت و توضیح داد: «در سال گذشته عمدهترین مشکلی که با آن مواجه بودیم، تقریباً مشابه همان چالشهایی بود که سالهای قبل نیز داشتیم. فضای لندتک در ایران با چند مسئله اساسی مواجه است و طی سالهای گذشته متأسفانه چندان برطرف نشده است. ما در این حوزه دو مسئله اساسی داریم که همه استارتاپها با آن درگیر هستند. موضوع اول بحث رگولاتوری است. تعاریف و مواجهه رگولاتور از جمله در زمینه شیوه تأمین مالی، شیوه اعتبارسنجی و شیوه کارمزدها در این حوزه مبهم است و هیچ سیاست مشخصی در این زمینه وجود ندارد. این ابهام شاید در جاهایی به نفع ما باشد و بتوانیم به واسطه همین ابهام کارمان را پیش ببریم، اما همین ابهام ریسک کار را نیز بالا برده و هر لحظه ممکن است بانک مرکزی در بخشی اقدام کند که قابل پیشبینی و انتظار نبوده است، کمااینکه بارها این اتفاق افتاده و در همین سال 1400 نیز در موضوع اعتبارسنجی پیش آمد. همچنین تأمین مالی یکی از چالشهای استارتاپهاست که یک مسئله زیرساختی است. در حال حاضر بحث تأمین مالی لندتکها از دو طریق لیزینگها و بانکها انجام میشود و به دو علت این دو بخش همکاری خوبی با استارتاپها ندارند؛ یکی بهدلیل عدم شناخت کافی و دیگری هم ابهام تعاریف و قوانین. این ذهنیت در میان این دو بخش وجود دارد که لندتک شرایط ارائه اعتبار خرد را سخت میکند و حتی ممکن است هزینههای مالی را بالا ببرد. لازم است این نگرش بانکها و لیزینگها برطرف شود و اجرای این الزام نیاز به تلاش خود استارتاپها دارد. کسبوکارهای این حوزه باید این اعتماد را جلب کنند و این مقبولیت را جا بیندازند که استارتاپها میتوانند بازوی کمکی برای بانکها و لیزینگها در ارائه تسهیلات باشند و سختی کاری که سالها آنها با آن دستوپنجه نرم میکردند، از جمله در وثایق و ضمانت را تسهیل کنند.»
او ادامه داد: «همچنین مسائل قانونی خود بانکها و لیزینگها بهراحتی اجازه نمیدهد که تأمین مالی بهصورت گسترده انجام شود تا بهراحتی این همکاری با استارتاپها صورت پذیرد و دامنه ارائه تسهیلات توسعه یابد. طبق محاسبات ما فضای لندتک ایران یکهزارم درصد لندینگ خرد فضای آفلاین است، در حالی که با استناد به تجربه برخی کشورهای جهان، این عدد تا 50 برابر جای رشد در ایران دارد.»کارگروه لندتک و جایگاه لندتک در اکوسیستم مالیدر ادامه این نشست محمدصادق آزادانی، همبنیانگذار اعتبارینو و مسئول کارگروه لندتک کمیسیون فینتک سازمان نصر تهران از شرح وظایف و پیشرفت این کارگروه صحبت کرد و توضیح داد: «کارگروهی در چهارچوب کمیسیون فینتک تشکیل شده که با اقبال خوبی از سوی کسبوکارهای لندتک مواجه شده و تعداد قابل توجهی از کسبوکارها در آن حضور دارند. در راستای تعریف مأموریت این کارگروه سه محور اصلی شامل پیگیری مسائل و مشکلات صنفی کسبوکارها، بررسی تخصصی موضوعات مربوط به این صنعت و ایجاد جایگاه تصمیمساز کارآمد برای این صنعت و تصمیمات حاکمیتی تعریف شده است.»
وی در ادامه در خصوص عمدهترین چالش لندتکها در سال گذشته ادامه داد: «چالشهای متعددی بر سر راه لندتکها وجود داشته و دارد که نمود همه آنها را میتوان در تأمین مالی مشاهده کرد. سنتیبودن و پیچیدگی فرایندهای ارائه تسهیلات در کنار عدم تمایل بسیاری از بانکها به ارائه تسهیلات خرد، استفاده از تأمین مالی را سخت کرده است. عواملی مانند نرخ دستوری تسهیلات، هزینه بالای وصول مطالبات خرد، بوروکراسیهای داخلی و هزینههای عملیاتی بالا باعث ترجیح بانکها به ارائه تسهیلات کلان شده است. در این نقطه لندتکها میتوانند نقش جدی ایفا کرده و با اتکا به زیرساختهای فناورانه و برطرفکردن برخی از این موانع، ریسک متمرکز بانکها را کاهش دهند و حلقه گمشده بین مشتری و تأمینکننده مالی را ایجاد کنند. با این حال به این نکته باید توجه داشت که مدلهای کسبوکار لندتکی هنوز برای اکوسیستم صددرصد شناختهشده نیستند و حتی شاید فلسفه وجودی لندتکها نیز هنوز بهطور جدی درک نشده باشد و بعضی نگاههای منفی، مانند اینکه لندتکها باعث گرانتر شدن تسهیلات میشوند، از نشانههای نبود شناخت دقیق این حوزه توسط بسیاری از بازیگران اصلی این حوزه است. با وجود همه چالشهای موجود، در صورتی که بتوانیم نقش لندتکها را بهعنوان یک نهاد تسهیلگر و تکمیلکننده زنجیره ارزش مالی در اکوسیستم برای تمامی ذینفعان جا بیندازیم، چالشهای ما در این حوزه بهطور جدی کاهش خواهد یافت و در مجموع کمک شایانی نیز به اکوسیستم مالی و ذینفعان آن خواهد شد.»
ارزشافزوده لندتکها برای توسعه تسهیلات لیزینگها و بانکهابه گفته روحالله پرنیان، همبنیانگذار والتا نیز اصلیترین چالش لندتک طی سالی که گذشت، در حوزه تأمین مالی بوده است. او در این رابطه توضیح داد: «بحث تأمین مالی یکی از جدیترین مشکلاتی است که ما فعالان عرصه لندتک با آن مواجه هستیم و این چالش بیش از آنکه به کمبود منابع مالی مربوط باشد، به دشواری انطباق شیوه تأمین مالی سنتی با شیوه تأمین مالی که ما در لندتک بهدنبال آن هستیم، بازمیگردد.»
به گفته او طی سالی که گذشت، دیدگاههای سختگیرانه و عدم علاقه بانکها به تسهیلاتدهی خرد چالش جدی لندتکها بود: «همه میدانیم که بوروکراسی بانکها در فرایند تسهیلاتدهی تا چه حد پیچیده است. در مقابل لندتکها میتوانند بوروکراسیها را کاهش دهند. مثالش هم ساده است، مثل اینکه کاغذ را حذف کنیم و احراز هویت آنلاین و امضای الکترونیک را جایگزین آن کنیم و از آن طرف هم میتوان از محدوده جغرافیایی فعلی بانکها و لیزینگها فراتر رفت. عمده تسهیلاتی که لیزینگها و بانکها ارائه میدهند، در تهران و شهرهای بزرگ است. در مقابل طبق آماری که در دست دارم، حدود 68 درصد تسهیلاتی که ما ارائه دادیم، در شهرهای کوچک است. بنابراین همین نکات ارزشافزودههایی است که به واسطه لندتکها مهیا میشود، در حالی که لیزینگها بهدلیل محدودیتی که دارند، بهتنهایی نمیتوانند به آن دست پیدا کنند.»
همبنیانگذار والتا تأکید کرد: «در مجموع یکی از مهمترین کارکردهای لندتک آسانساختن تسهیلاتدهی است تا بتوانیم بوروکراسی و فرایند سنتی را که بانکها و لیزینگها به آن عادت دارند، حذف کنیم.»مسئولیت آموزش به تأمینکننده مالی را خود استارتاپها بر عهده بگیرندعلیرضا سفیدپور، مدیرکل کسبوکار اعتبارات دیجیپی نیز در ادامه این نشست صحبتهای خود را با اشاره به تجربه جهانی در حوزه لندتک آغاز کرد و توضیح داد: «اکوسیستمهای اعتباری که در مکانیسمهای جهانی در حال استفاده است، قدمتهای متفاوت و البته طولانی دارد، اما قدمت مکانیسم بانکداری در کشور ما یکصد سال است، در حالی که قدمت لیزینگ به 60 سال هم نمیرسد. بنابراین وقتی مسئله را نگاه میکنیم، میبینیم بلوغ لازمی که یک اکوسیستم طی میکند تا موجودات جدیدی خلق شوند و به یک مکانیسم فناوریمحور تبدیل شود، در کشور ما طی نشده است. کسبوکاری به اسم فناوری مالی ایجاد شده که بهسرعت در حال جلو بردن ترنسفورمیشن است. ما در حال پردازش آن هستیم. طبیعی است که این فرایند زمان ببرد. اگر به عقبتر برگردیم، چالشهای اکنون ما از سوی خودمان ایجاد شده و برخی از آن عوامل بیرونی دارد. بدنه اکوسیستم اعتباری ما آماده پذیرش چرخش به سمت فناوری نیست، بانکها درک درستی از لندتکها ندارند. بانکها در بهترین حالت پیشرفتهبودن را با برخورداری از موبایلبانک تعریف کردهاند و تا این مرحله پیش آمدهاند. حالا ما بیاییم و به آنها بگوییم خیلی از کارهای شعبه را با یک قرارداد به یک استارتاپ بسپارید، قاعدتاً برای پذیرش این چرخش، زمان و دانش لازم است. بانکها بهصورت سنتی برای افزایش دسترسی شعبه جدید میزنند یا در پیشرفتهترین حالت اپلیکیشن و موبایلبانک راه میاندازند. ما اهلیت، ظرفیت و مدیریت ریسک داریم، اما بانکهای ما بهدلیل عدم شناخت کافی این موضوع را درک نمیکنند.»
او ادامه میدهد: «در لیزینگها به این دلیل که مؤسساتی هستند که واسطهگری میکنند، شاید احتمال موفقیتمان بالاتر باشد، اما در بانکها احتمال موفقیتمان کم است؛ چراکه با پیچیدگی مواجه هستیم، از این بابت که بانکها خودشان بیشتر از آنکه واسطهگری کنند، نقش مالی را در اقتصاد بازی میکنند. یکی از کارهایی که ما میتوانیم انجام دهیم، آموزش گامبهگام به آنهاست. ما به هر حال برای پیشرفت کار خودمان هم که شده، باید مسئولیت آموزش را بپذیریم. به واسطه قدرتهای مالی که داریم، تعاملمان میتواند به ایجاد خوشبینی در تأمینکننده مالی منجر شود تا آن درک درستی که ما انتظار داریم، مبنی بر اینکه تسهیلاتدهی باید به جای خاصیت متمرکز خاصیت توزیعشده داشته باشد، به وجود بیاید.»
استارتاپهای لندتک در پیوند با یکدیگر، بانکها را با نوآوریهای جهانی آشنا کنندعلیرضا صدیقی، معاون منابع و برنامهریزی گروه بلوط نیز ضمن تأیید و تأکید بر صحبتهای سفیدپور مبنی بر لزوم آموزشدهی به بانکها توضیح داد: «بحث آموزش بانکها شاید بهترین کاری باشد که بر عهده ما بوده و آینده لندتکها در گرو همین تعاملها و تلاش تکتک لندتکهاست، وقتی تکتک لندتکها در تعامل با لیزینگها و بانکها تعاریف دقیق و مزایای لندتکها را توضیح میدهند، این تکرار میتواند خودش به رسیدن به یک درک دقیق و جامع و ایجاد شناخت کمک کند. ما طی یک سال گذشته تلاش کردیم همین کار را انجام دهیم و تا حدی نیز موفق بودیم. بهعنوان مثال با ارائه مستندات و اسناد دقیق به بخشهای حقوقی طرف تعاملمان نشان دادیم که میتوان چه اقداماتی انجام داد و سعی کردیم در راستای این تبادل نظر، مسیری را که هنوز برای بانکها و لیزینگها گنگ و مبهم است، روشن کنیم. این تعامل تا حد خوبی پیش رفته و از مراحل شروع مذاکرات قدمهای زیادی برداشته شده، به نحوی که اکنون خود بخش حقوقی بانک یا لیزینگ از ما راهکار پیشنهادی میپرسد و به آن اعتماد دارد. فکر میکنم تلاشهای تکتک استارتاپهای حوزه لندتک که تا قبل از این بهصورت جداجدا بوده و اکنون به واسطه کمیته لندتک امکان پیوندخوردن با یکدیگر را پیدا کرده، میتواند برای آگاهیبخشی بانکها مفید باشد و بانکها متوجه شوند چه چیزی را دارند و چه چیزی را ندارند. نکتهای که اینجا میخواهم اضافه کنم، این است که بانکها با اینکه برخی خدمات را ندارند، اما متوجه نیستند که آنها را ندارند. یعنی میگویند ما که این نوع تسهیلاتدهی را داریم، در حالی که خیلی متوجه ارزشافزودهای که لندتک برای آنها ایجاد میکند، نیستند.»